Trong
thư thất điều vạch 7 tội của vua Khải Định, Phan Châu Trinh chỉ ra tội thứ nhất
là Tôn bậy quân
quyền.
Vạch
tội một ông Vua, Phan Châu Trinh hài tội cả hệ thống quyền lực tôn quân, xem
Vua là thiên tử - con trời thay mặt cho trời thống trị. Nền tảng lý luận của ông
lấy ngay từ tư tưởng Nho gia chính thống : Dân
vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh (trong nước dân là quý nhất, thứ đến
mới nói tới đất đai, vật sản, còn vua thì xem nhẹ, không bằng dân và xã tắc). Ông
còn mượn tư tưởng phương Tây để xác định vị trí của một ông Vua : Ông Vua hay ông Giám quốc, chẳng qua là người
thay mặt cho một nước, cũng như một người quản lý thay mặt cho một Công ty mà
thôi
Phan
Châu Trinh chỉ thẳng cái nghêng ngang của Khải Định : Bệ hạ lại dám tôn mình như thần thánh, nghênh ngang trên đầu dân. Vậy
thời chẳng những dân Việt Nam không thể dung được Bệ hạ, mà dân nước Pháp lại
càng khi dễ Bệ hạ nữa
Vì
những ông vua từng cho mình là thần là thánh như vua Kiệt, vua Trụ : Rút cuộc lại, vua Kiệt thời đày ra nội Nam
Sào, vua Trụ thời đầu treo cờ Thái Bạch
.
THƯ THẤT ĐIỀU
I. Một là tội
tôn bậy quân quyền
Sau
khi Bệ hạ lên ngôi, thường ra những Chiếu, Dụ ép dân phải tôn quân quyền, là lẽ
gì vậy ? Bệ hạ thường nói, nước ta xưa nay vẫn sùng Nho giáo. Nho giáo còn ai lớn
hơn ông Khổng, ông Mạnh ? Xưa vua Định Công hỏi đức Khổng Tử rằng: “Có câu gì
vua nói ra làm nước thạnh vượng được không ?”. Đức Khổng Tử rằng: “Có, làm vua
khó lắm, mà làm tôi cũng không dễ”. Lại hỏi rằng: “Vậy thời có câu gì vua nói
ra , mà làm mất nước không”. Đức Khổng Tử rằng: “Có, ta không vui chi sự làm
vui, ta chỉ vui sao cho những lời ta nói ra không ai dám cãi lại”. Thầy Mạnh Tử
nói rằng: “Trong nước dân là quý nhất, đất cát và vật sản là thứ nhì, còn vua
là khinh”. Lại nói rằng: “Có ở cho được lòng người cùng dân, mới đáng làm ngôi
thiên tử”
Còn
biết bao nhiêu là lời nói khác nữa, cũng toàn một ý ấy cả. Bệ hạ xem lại trong
5 Kinh và 4 Truyện, xem có câu nào là tôn quân quyền không ? Bởi vì người nào
mà ngôi mình ở trên muôn người, thời lòng khiêm nhượng phải xem mình như ở dưới
cả muôn người, ấy là cái tinh thần của Nho giáo vậy; nếu người nào hãnh hãnh tự
đắc, cậy quyền thế mà ép dân, rằng: “chúng bay phải tôn ta, phải sợ ta, thời
người ấy chẳng khác chi tìm đường tự tử vậy”
Xưa
vua Kiệt rằng: “Ta làm vua trong nước nầy, như mặt trời soi trên trái đất, mặt
trời mất ta mới mất”. Dân thời trả lời rằng: “Mặt trời kia sao mầy không mất ?
Chúng ta sẵn lòng chết với mầy, làm cho mầy mất”
Vua
Trụ rằng: “Mạng ta sinh ở trời, chứ chẳng ở dân”. Dân trả lời rằng: “Trời là
dân, trời xem là dân ta xem, trời nghe là dân ta nghe”
Rút
cuộc lại, vua Kiệt thời đày ra nội Nam Sào, vua Trụ thời đầu treo cờ Thái Bạch
Ấy
là những gương của các ông Vua tôn quân quyền đó. Về sự đó đức Khổng Tử rằng:
“Vua Thang đày ông Kiệt, vua Võ giết ông Trụ là hợp theo lẽ trời, mà thuận theo
lòng người”, Thầy Mạnh Tử nói rằng: “Nghe giết một người tàn bạo, tên là Trụ chứ
chẳng phải giết vua”
Đấy
mới thực là Nho giáo đấy, sách vở còn sờ sờ đấy, đều ghi lại từ tay đức Khổng,
thầy Mạnh cả, có phải tôi bày đặt ra tôi tự dối tôi, mà phỉnh người ta đâu
Những
Chỉ, Dụ tôn quân quyền của Bệ hạ, có khác gì cái chiến thơ với Nho giáo hay
không ? Xưa nay có vua nào nghịch với quốc giáo mà còn được làm vua lâu dài đâu
Còn
theo các học thuyết mà nói, sao gọi là nước ? Là hiệp dân lại mà thành nước;
sao gọi là triều đình ? Là những người được ủy quyền cho, phải thuận theo ý muốn
của dân mà làm những việc lợi dân ích nước
Ông
Vua hay ông Giám quốc, chẳng qua là người thay mặt cho một nước, cũng như một
người quản lý thay mặt cho một Công ty mà thôi
Ai
chịu trách nhiệm ấy, hay hưởng được cái quyền lợi, thời phải làm cho hết các bổn
phận mình đối với dân, đối với nước. Nếu không thế thời cũng bị phạt, bị tội
như mọi người vậy
Ấy,
tự do, bình đẳng, là nghĩa như thế mà các nước văn minh thì nay phải đặt ra
quan Nội các Tổng trưởng (tức là Tể tướng) để thay quyền vua hay Giám quốc để
chịu lỗi với dân là thế
Nếu
có ông vua, hay ông Giám quốc nào chiếm của dân làm riêng của mình, thời dân buộc
tội cũng chẳng khác gì tội ăn trộm ăn cướp; nếu cậy quyền mạnh hành hạ dân làm
tôi mọi, thời buộc tôi cũng như đứa bạn nghịch
Cái
lẽ ấy đương thời nó sáng rỡ như ban ngày, ai ai cũng rõ. Phàm những dân các nước
văn minh, đều coi lẽ ấy như nước, lửa, lúa, gạo, thờ lẽ ấy như trời đất thần
linh; dân nào thuận lẽ ấy thời được thạnh vượng phú cường, dân nào trái lẽ ấy
thời phải sa sút hèn hạ
Xưa
vua nước Pháp là Louis XIV nói rằng: “Nước là ta”. Dân Pháp cho là lời nói đại
nghịch vô đạo; đến nay người Pháp làm sách chép đến câu đó cũng còn chưa nguôi
lòng giận. Cái ý đó có khác gì với nghĩa Nho giáo đâu
Đức
Khổng Tử nói rằng: “Ông vua nào muốn cái sự ghét của dân, thời tai hại tất có
ngày đến mình”. Lại nói rằng: “Mọi rợ nó có vua, chẳng bằng những nước văn minh
nó không có là hơn”. Ông Mạnh Tử nói: “Nước là nước của dân, chứ không phải của
vua”
Nay
Bệ hạ sinh đẻ trong nước Nho giáo, và làm vua trong thì bây giờ là thế kỉ 20,
mà nước ta lại đứng dưới quyền nước dân chủ Pháp Bảo hộ, Bệ hạ lại dám tôn mình
như thần thánh, nghênh ngang trên đầu dân. Vậy thời chẳng những dân Việt Nam
không thể dung được Bệ hạ, mà dân nước Pháp lại càng khi dễ Bệ hạ nữa
Nay
chúng ta thử ghé mắt xem qua tình thế Âu Á, Nhật Bản là nước đồng văn, đồng giống
với nước ta. 40 năm trước họ đã lập ra hiến pháp, cho dân được bầu cử nghị viện;
việc chính trị trong nước theo công ý của dân, chứ vua không được tự chuyên cả;
vì thế nên nước họ được cường thịnh, nay đã đứng đầu trong Á Đông, thế mà họ vẫn
hiềm quyền vua còn lớn quá. Vua Minh Trị là vua có danh tiếng công đức của Nhật
Bản, mà cuối năm hiệu Minh Trị, ông ta còn bị cái hiềm thích khách, lại năm mới
rồi đây, quan Tể tướng Nhật Bản bị giết trong ga xe lửa cũng vì cớ ấy
Nước
Tàu trong năm 1911 họ cũng đã đuổi vua đi để lập nên nước dân chủ
Còn
như Âu Châu, quyền vua còn ai lớn hơn Hoàng đế nước Nga, thứ nữa thời Hoàng đế
nước Đức, và Hoàng đế nước Anh (trong nguyen bản là Úc, có lẽ nhầm) ? Trong chiến
bại vừa rồi, vua Nga la Nicolas II và cả nhà bị giết một cách rất thảm hại; vua
Đức Guillaume II phải trốn qua Hà Lan mới khỏi chết; vua Anh Charles I, hai lần
trốn về để mưu phục ngôi vua, dân nước Anh họ chống cự lại và đuổi đi như đuổi
gà; rút cục lại bị đày chết ngoài một hòn cù lao
Những
ông vua tôi đã kể trên đó, đều là những người anh kiệt, và trí họ cũng biết đủ
mọi việc trên thế giới, tuy họ đối với dân có một hai chuyện tự chuyên, song
cũng có lắm việc họ làm ích cho nước họ. Những ông vua nào làm nên, thời nước
được giàu mạnh, ông nào có bị thua đi nữa, cũng không đến nổi mất nước. Thế mà
các nước ấy nó đối với các vua chúng nó một cách rất nghiêm khắc, ghét họ như
là cục thịt dư bướu thịt, gớm họ như con rắn dữ rết độc; việc nhỏ không cẩn thận,
thời chúng nó bẻ bắt không thứ; làm việc lớn mà hỏng, thời sự chết chóc theo
ngay. Xem đó thời đủ biết cái trí thức những dân đời bây giờ mở mang là thế nào
!
Còn
nước Nam ta, từ xưa đến nay, vẫn là một nước chuyên chế, trăm việc chính trị
vào một tay vua; công việc Triều đình cấm không do dân nói đến (luật ta cấm
không cho học trò và dân gửi thư cho vua nói chính trị). Đã 70, 80 năm nay,
trên vua thời hèn, dưới tôi thời nịnh; pháp luật thời nghiêm nhặt, dân mất cả tự
do (từ thời Gia Long đem luật Thanh về trị dân Việt Nam, là một sự lầm, vì luật
đó là luật người Mãn Châu lập ra để trị Trung Quốc, trong luật ấy lắm phép
không công bình; xem như khi luật ấy bắt đầu thi hành trong nước ta, ông Nguyễn
Văn Thành là một người khai quốc công thần, chỉ vì cớ con ông ta đặt một bài
thơ chơi, vậy mà các quan nịnh thần, đem thêu dệt ra, giết cả nhà ông ấy! Thế
thời bộ luật ấy độc dữ biết chừng nào!)
Từ
đó nước ta, dân với vua cách nhau xa quá; các quan ở giữa muốn làm chi thời
làm, dân không chỗ kêu ca. Từ triều Minh Mạng về sau, giặc giả nổi lên luôn; đến
đời Tự Đức, Tây qua là mất nước, ông bà nhà Nguyễn, trong 200 năm mở mang gần nửa
nước Nam, công đức lớn biết là bao nhiêu mà con cháu làm vua chỉ chưa đầy 50
năm, đã bị họa mất nước, là bởi cớ đó, thảm thay! Việc học hành thời hủ bại,
nên học trò dốt nát, chỉ biết thi đậu làm quan để ăn cướp của dân, chẳng biết
nước nhà là gì
Vậy
cho nên đến nay nước nhà một ngày một sa sút, càng ngày càng tàn mạt, chẳng còn
đứng vào bực nào cả; nếu không bị nước Pháp lấy, thời cũng không biết nước ta
trôi nổi vào tay ai !
Cứ
sự đã qua đó mà buộc tội, chẳng vua thời ai? Dẫu có anh thầy kiện miệng lưỡi giỏi
thế nào, cũng không cãi cọ gì được
Vậy
nước ta từ nay về sau, còn nên tôn quân quyền nữa không ?
Không,
chẳng những là vua không nên tôn, mà ngôi vua cũng nên cất đi kia. Vậy mà vua đến
nay cũng còn, thương ôi! Cái trí khôn dân ta lu lấp, thua kém cả người thiên hạ,
đã đành nên thương hại, mà cái lòng trung hậu nhịn nhục của nó cũng nên chuộng
vậy !
Vậy
thời đáng lẽ vua phải hết lòng lo lắng làm việc gì lợi ích cho thỏa lòng chúng
nó một tí mới phải. Nay Bệ hạ thời không: lúc chưa làm vua, chẳng nghe có một
điều gì là hay, mà sự xấu xa thời đã chán chường trước mắt thiên hạ, chỉ lo chạy
ngược, chạy xuôi để lên làm vua cho được; đến lúc làm vua được rồi, chỉ làm việc
cho nhân dân oán thán mà thôi. Vậy mà nay còn dựa hơi quyền nọ quyền kia, bắt
buộc dân còn phải tôn mình nữa kia !
Chiếu
theo luật xưa nay, dân Âu Á chúng nó bắt tội các vua của chúng, mà xử Bệ hạ, thời
một cái giết, hay một cái đuổi, hai cái đó Bệ hạ không thể tránh được …
(Phan Châu Trinh)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét