PHƯỚC AN THƯƠNG HỘI

Cụ Đào Phan Duân

Phước An Thương Hội là một công ty kinh doanh hai dịch vụ buôn bán và vận tải, tại tỉnh Bình Định, nhằm mục đích kiếm tiền lời trợ giúp du học sinh của tỉnh nhà ăn học thành tài.

Thành phần tham gia công ty gồm các vị túc nho từ Tiến sĩ, Phó bảng, Cử nhân, Tú tài, Hàn lâm của hai phủ Tuy Phước và An Nhơn. Vì vậy, ghép hai địa danh là Phước An, đặt tên cho thương hội.

1 - Cách tổ chức:

- Người sáng lập Phước An Thương Hội là Phó bảng Đào Phan Duân ở làng Biểu Chánh, nay thuộc xã Phước Hưng, huyện Tuy Phước, làm cố vấn thường trực.

- Tiến sĩ Hồ Sĩ Tạo, người làng Hòa Cư, nay thuộc xã Nhơn Hưng, huyện An Nhơn, được mời làm cố vấn danh dự.

- Hội trưởng Thương hội, kiêm Thủ quỹ là Cử nhân Lê Doãn Sằn, người làng An Cửu, nay thuộc xã Phước Hưng, huyện Tuy Phước, đặc trách về thương mại.

- Hội phó Thương hội là Tú tài Trần Trọng Giải, người làng Cảnh Vân, nay thuộc xã Phước Thành, huyện Tuy Phước, đặc trách về vận tải.

- Tổng thư ký là Hàn lâm viện Biên tu Mạc Như Tòng ở Qui Nhơn.

- Đại diện Ban kiểm sát có Tú tài Thái Lập Kính, người làng Phụ Ngọc, nay thuộc xã Nhơn Phúc, huyện An Nhơn.

- Đại diện Ban hội viên có Cử nhân Đào Trọng Tập, tức Trấp [1], người làng Vinh Thạnh, nay thuộc xã Phước Lộc, huyện Tuy Phước. Hội viên cổ đông có chừng 50 người, chẳng hạn như: Tú tài Lâm Thúc Mậu ở làng Nhơn Ngãi, nay thuộc xã Nhơn Hưng, huyện An Nhơn; Tú tài Đặng Cao Hối ở làng Kỳ Sơn, nay thuộc xã Phước Sơn, huyện Tuy Phước; Thừa phái Đào Hy Trúc ở làng Biểu Chánh, nay thuộc xã Phước Hưng, huyện Tuy Phước; cụ Nghè Đào Thiên (Thuyên), người làng Biểu Chánh; cụ Nghè Năm tức Lê Tử Phụng, người làng Biểu Chánh.

- Ban kế toán, không phải là hội viên, làm việc trả lương, gồm: Lâm Thanh Cẩn ở làng Kim Trì, nay thuộc xã Phước Hòa, huyện Tuy Phước và Nguyễn Ngọc Cẩn.

- Nhân viên văn phòng và người giúp việc gồm: Ông Mười Hàm, thư ký phụ; Trợ giáo Phan Bá Hân (cháu cụ Biểu Xuyên Đào Phan Duân) giúp việc văn phòng; Hương bộ Cửu phẩm Võ Bá Kế ở làng Quảng Nghiệp, phủ Tuy Phước, làm tùy phái; Lê Tử Cán ở Biểu Chánh, tài xế xe thơ.

2 - Hoạt động kinh doanh:

Ngành thương mại đặt cơ sở ở đường Jules Ferry nay là đường Phan Bội Châu, ngả tư gặp Mai Xuân Thưởng, tính từ tây sang đông thì cơ sở nằm ở góc trái dưới. Sau cơ sở dời về đường Gia Long, nay là Trần Hưng Đạo. Tính từ tây sang đông, cơ sở nằm bên trái, khoảng dưới nhà lầu Việt Cường và trên bến xe cũ. Cơ sở chuyên kinh doanh nước mắm Gò Bồi và bán đồ sắt.

Ngành giao thông vận tải bỏ vốn ra mua hai chiếc xe đò, chở khách trên tuyến đường Qui Nhơn - Pleiku. Mỗi ngày có một chuyến đi từ Qui Nhơn đến Pleiku và một chuyến ngược lại. Xe đò còn lãnh trách nhiệm chuyển thơ của Bưu điện nên được trợ giúp của nhà nước 30%.

3- Khai trương và phá sản:

Thời điểm sinh hoạt khoảng đầu thập niên 1930, sau 1 năm kết toán sổ sách, ngành buôn bán của Phước An Thương Hội lỗ 10.000 đồng bạc Đông Dương (thời giá 1 vuông lúa 12 thưng, cân nặng 25 kg, là 6 hào tức 60 xu); ngành giao thông vận tải lời 1.000 đồng. Như thế thương hội lỗ 9.000 đồng và số cổ đông hoàn toàn mất trắng.

Trước tình thế phá sản của Hội Phước An, Cử nhân Lê Doãn Sằn với tư cách Hội trưởng, đặc trách về thương mại, tự nhận trách nhiệm và xuất tiền nhà để trả nợ. Nhưng với tinh thần sĩ khí, Hội phó Trần Trọng Giải mặc dù đã làm lợi cho ngành giao thông vận tải 1000 đồng, vẫn chịu đứng ra gánh vác cho vị Hội trưởng 1/3 số tiền lỗ. Do đó cụ Cử Sằn nhận trả 6000 đồng và cụ Tú Giải trả 3000 đồng. Cả hai đều phải bán sạch ruộng nhà mới trả xong nợ, hầu bảo toàn phẩm giá của sĩ phu Bình Định.

Cụ Tú Giải có làm bài thơ thủ vĩ ngâm, rất thời sự, nói lên sự làm ăn thua lỗ của hội. Nhà nho không quen với việc kinh doanh, bị viên kế toán, nhân viên bán hàng và người giữ sổ sách dùng ngón xảo quyệt rút hết tiền vốn lẫn lời của hội. Bài thơ "Phước An Thương Hội" do ông Trần Bùi Thao, thứ nam của cụ Tú Giải cung cấp:

Cổ đông ai có biết cho chăng ?

Buôn bán như vầy hiếm có ăn

Xảo quyệt đã kinh vài chú Cẩn [2]

Vụng về lại gặp một ông Sằn [3]

Kềnh [4] hay lên xuống la tam tổ [5]

Đẹt [6] cứ đi về nói bá nhăng

Sổ sách giao cho anh mũi nhọn [7]

Cổ đông ai có biết cho chăng !

Thế mới biết nhà Nho rất sáng về văn chương sử sách, có thừa tiết tháo, nhưng vào lãnh vực thương trường cả đám Tiến, Phó, Cử , Tú có mắt cũng như mờ !

(Trích từ Sắc Hương Quê Nhà, sắp xuất bản)

Việt Thao

Nguồn : CuongDe.org

Các vị trong Phước An Thương Hội - Ảnh chụp khoảng đầu thập niên 1930

GHI CHÚ

[1] Nguyên có tên là Đào Trọng Tập, căn cứ vào Quốc Triều Hương Khoa Lục (bản dịch của Nguyễn Thúy Nga, trang 580) và những văn kiện bằng chữ Hán như: Đào Gia Thế Phả Thành Thái Giáp Thìn (1904) Đông Tục Tu (tờ 20b), các sắc phong năm 1918, 1919, 1921, 1926, 1927, còn lưu giữ được, đều viết là: 仲 缉 "Trọng Tập", chữ "tập" (缉) thuộc bộ "mịch" (纟). Nhưng căn cứ trên giấy chứng nhận cấp năm 1926, góp tiền vào công quỹ giúp cho người nghèo, viết bằng chữ Pháp; và Bản Phân Gia Sản, bằng chữ quốc ngữ, Nguyễn Thị Huệ Quang (phu nhân Trọng Trấp) lập, Đỗ Chi chép, tại làng Vinh Thạnh, ngày 15- 5- 1946, trang 1, đều ghi là Đào Trọng Trấp (nếu viết chữ Hán là 陶 仲 揖), chữ "Trấp" (揖) thuộc bộ "tài" (才).

[2] Hai kế toán là Lâm Thanh Cẩn và Nguyễn Ngọc Cẩn.

[3] Cụ Cử Sằn, Hội trưởng đặc trách thương mại.

[4] Kềnh: chỉ cho Phó bảng Đào Phan Duân, cố vấn sáng lập.

[5] Tam tổ: la lối lung tung, không nắm vững vấn đề.

[6] Đẹt: chỉ cho cụ Tú Kính, ban kiểm sát.

[7] Mũi nhọn: chỉ cho Biên tu Tòng, tổng thư ký.

[8] Ảnh Phước An Thương Hội chụp khoảng đầu thập niên 1930, lưu trử tại tư gia Trần Bùi Thao.

Danh sách những người có mặt, từ trái qua phải:

a/ Hàng đầu (ngồi):

- Tiến sĩ Hồ Sĩ Tạo, Cố vấn Danh dự, người làng Hòa Cư, phủ An Nhơn.

- Phó bảng Đào Phan Duân, Hiệp tá Đại học sĩ, Cố vấn thường trực, ở làng Biểu Chánh, phủ Tuy Phước.

b/ Hàng sau (đứng):

1/ Tú tài Lâm Thúc Mậu, Hội viên, người làng Nhơn Ngãi, phủ An Nhơn.

2/ Tú tài Trần Trọng Giải, Hàn lâm Đãi chiếu, Phó Hội trưởng, người làng Cảnh Vân, phủ Tuy Phước.

3/ Tú tài Đặng Cao Hối, Nghị viên Trung Kỳ, Hội viên, làng Kỳ Sơn, Tuy Phước.

4/ Tú tài Thái Lập Kính, Hội viên, người làng Phụ Ngọc, phủ An Nhơn.

5/ Ông Lâm Thanh Cẩn, Thư ký, người làng Kim Trì, phủ Tuy Phước; tên thường gọi là ông Năm Xuân,

6/ Cử nhân Lê Doãn Sằn, Chánh Hội trưởng kiêm Thủ quỹ, người làng An Cửu, Tuy Phước.

7/ Thừa phái Đào Hy Trúc (con cụ Đào Phan Duân), Hội viên, người làng Biểu Chánh, phủ Tuy Phước.

8/ Ông Nghè Đào Thiên, Hội viên, người làng Biểu Chánh, phủ Tuy Phước.

9/ Ông Nghè Năm Lê Tử Phụng, Hội viên, ở làng Biểu Chánh, phủ Tuy Phước.

10/ Biên tu Mạc Như Tòng, Tổng Thư ký, ở đường Gia Long, Qui Nhơn