CÂY CẦU SẮT THÉP

Người Pháp có hai công trình thật thú vị, chúng ra đời gần như cùng một lúc và nay đều cùng trở thành biểu tượng của hai quốc gia : Tháp Eiffel, kiến trúc bằng sắt thép cao ngất dựng bên bờ sông Seine và Tượng Nữ Thần Tự Do, tác phẩm điêu khắc đồ sộ đứng trên đảo Liberty. Những ai vui bước đến Paris đều muốn lên tới tận đỉnh tháp cao hơn 300m để rộng tầm nhìn Kinh đô hoa lệ của Pháp. Những ai đặt chân đến New York đều muốn ghé thăm Tượng đài quốc gia của Hoa Kỳ để chiêm ngưỡng hào quang Lý tưởng tự do. Cả hai công trình đến nay xem ra đã hơn 120 năm tuổi.

Trong quá khứ, cả người Pháp lẫn người Mỹ đều có mang ngôn ngữ của mình đến với Việt Nam. Lớp tuổi chúng tôi hồi ấy học cả 2 ngoại ngữ. Chọn tiếng Pháp là sinh ngữ phụ nên hiện giờ nhiều lắm chỉ còn biết un là một, deux là hai. Nhưng những cái gì còn sót lại sau khi đã quên hết là quý giá lắm rồi. Nhớ chút nào mừng chút ấy. Ngôn ngữ, Văn hóa, Văn minh Kỷ thuật chính là những vũ khí tranh giành thế lực hoặc là dùng để bảo vệ, kháng cự lại sự thôn tính. Nói công bằng, người Pháp ở lại Việt Nam lâu hơn, nên những công trình kiến trúc xây dựng mà người Pháp đã để lại ở Việt Nam có nhiều ấn tượng hơn là của người Mỹ. Cho đến nay hầu như chúng đều trở thành biểu tượng hoặc là địa điểm hấp dẫn của địa phương nơi chúng tọa lạc. Khi người Pháp đến Việt Nam thì ngành luyện kim đã có một bước tiến khá dài. Vì thế mà thời bấy giờ sắt thép đã được đem vào sử dụng trong công trình xây dựng Cầu trên đất Việt. Ở Hà Nội có Cầu Long Biên. Ở Huế có Cầu Trường Tiền … Miền Tây sông nước thời ấy một số cây cầu bằng sắt thép cũng đã được bắc qua kênh qua rạch nên giờ vẫn còn vang đâu đó câu ca của người xưa :

Bước lên cầu sắt, nắm tay cho chắc, hỏi gắt người tình

Bướm xa bông tại nhụy, hai đứa mình lỗi tại ở ai ?

Ngày nay ngồi lẩm nhẩm tính. Những cây cầu bắc qua Sông Hồng ở thủ đô Hà Nội đếm được trên đầu mấy ngón tay. Còn cầu bắc qua Sông Seine ở thủ đô Paris có đến những 37 cái. Trong số đó có cây cầu sắt Mirabeau, tuổi của nó chỉ thua Tháp Eiffel chừng đâu mươi tuổi, lớn hơn Cầu Long Biên chỉ vài năm tuổi. Đối với nhiều người, cây cầu nối liền sự giao thương là dấu ấn của nền kinh tế phát triển, tỏ rõ sự phồn vinh của một đô thị. Nhưng cũng không ít người đã sống với cây cầu bằng tâm tưởng, bằng những hò hẹn, những nhớ thương. Cây cầu sắt Mirabeau bên trời Tây bấy lâu đã nối nhịp cùng với tâm hồn mộng mơ của nhà thơ người Pháp gốc Ba Lan Guillaume Apollinaire. Bài thơ “Cây Cầu Mirabeau” của ông cũng đã nối nhịp, đem lại niềm tin tương lai cho những mối tình chung thủy keo sơn : Bên dưới cầu Mirabeau là dòng sông Seine đang chảy, và mối tình của đôi ta cũng đang trôi chảy … nhắc đến dòng chảy của muôn đời, tiếp theo sau nỗi ưu phiền là niềm vui sẽ chảy đến đó thôi :

Le Pont Mirabeau

Sous le pont Mirabeau coule la Seine

Et nos amours

Faut-il qu'il m'en souvienne

La joie venait toujours après la peine …

(Apollinaire)

Với Việt Nam, từ lâu hình ảnh cây cầu bàng bạc trong thơ ca. Cây cầu là nơi những mối tình gặp gỡ, là nơi giúp cho các cô gái chớm yêu, lãng mạn có sự biện hộ thật đáng yêu :

Em thương anh bỏ nón dìa dầu,

Dìa cha mẹ hỏi, qua cầu gió bay.

Những cây cầu tre lắt lẻo bao đời đã ghép nên đôi nên lứa nhiều cuộc tình, nhưng chúng cũng đã từng làm thót ruột thót gan người thương :

Cầu tre lắt lẻo,

Anh thắt thẻo ruột gan,

Sợ em đi chửa quen đàng,

Rủi em có mệnh hệ, lỡ làng duyên anh.

Khi những cây cầu bằng sắt bắc qua kênh qua rạch, có lẽ chúng đã làm yên lòng hơn cho những người đón đợi. Sự vững chắc của sắt thép đã đẩy đưa nam thanh nữ tú dám lấy cây cầu sắt đem vào câu thề ước :

Chừng nào cầu sắt gãy hai

Sông Sài Gòn lấp cạn anh mới sai lời nguyền.

Nhưng có lẽ sự vững chắc nào, cấu trúc beton, sắt thép nào cũng đều lở lói, han gỉ với thời gian. Tháp Eiffel, Tượng Nữ Thần Tự Do có là gì so với những Tháp Chàm nghìn năm tuổi. Thế thì với thời gian, với lòng người, bao lâu nữa Tháp Eiffel và Tượng Nữ Thần Tự Do cùng chung số phận với những ngọn Tháp xưa nằm dọc dãy Trường Sơn :  Đây, những Tháp gầy mòn vì mong đợi / Những đền xưa đổ nát dưới thời gian /  Những sông vắng lê mình trong bóng tối / Những tượng Chàm lở lói rỉ rên than. (Chế Lan Viên) ... Rêu phong của thời gian tàn phá mọi thứ, sự tham lam của con người tàn phá mọi thứ. Đền đài tráng lệ nào rồi cũng sẽ bị tàn phá của “mưa sa bão táp”. Hoang tàn phế tích nào rồi cũng để lại sự ngậm ngùi trong lòng những người vốn đã mang nặng nòi tình :

Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo

Nền cũ lâu đài bóng tịch dương …

(Bà Huyện Thanh Quan)

Cây cầu nối liền sự đi lại cho người đời. Cây cầu còn nối nhịp Xưa và Nay. Cầu bằng tre bằng nứa. Cầu bằng thép bằng beton. Những cây cầu hiện hữu trên đời không thể nào tồn tại mãi với thời gian. Những cây cầu trong lòng của người hữu tình có lẽ mới có nhiều tuổi thọ. Cây cầu được nối nhịp bằng những câu văn, bằng những vần thơ mới có tuổi đời cao hơn là những cây cầu đang bắc trên sông. Văn hóa là những gì còn sót lại sau khi người ta đã quên tất cả. Nhưng người hữu tình lâu nay đâu có hiếm trên thế giới dẫy đầy sắt thép của gươm giáo, của mảnh đạn bom !?

Người xưa Qua Bến Tang Càn, ngoảnh lại nhìn Tinh Châu mới thấy Tinh Châu đích thị là cố hương. Trên chuyến bay từ Milano đến Saigon, ngày nay có người cũng đang tự hỏi mình Đang Về hay Đang Sang … Ai cũng có quê hương. Ai cũng có riêng mình một khoảng trời để thương để nhớ. Ai cũng có nơi để sống. Ai cũng có chốn để trở về. Văn chương như chiếc vé trở về. Văn chương là nhịp cầu. Cây cầu nối lại những bờ xưa, nó không là sắt thép, nhưng nó tồn tại, nó cứng rắn và bền bĩ như lâu nay nó vốn đã có.

Sắt thép tháp Eiffel nay vẫn ngạo nghễ soi bóng bên bờ Sông Seine. Sắt thép những cây cầu trên Sông Sài Gòn nay đã được thay thế lần bằng những khối beton xám xịt. Nhưng những cây cầu được xây với bất kỳ chất liệu nào, với cấu trúc nào chúng cũng đều oằn oại trước sự nặng lòng của những người hết lòng với những gì mình thương mến.

Bước lên cầu, cầu oằn cầu oại

Bước xuống tàu, tàu chạy tàu nghiêng

Em ơi ở lại đừng phiền

Anh đi làm mướn kiếm tiền cưới em …

(Ca dao Nam bộ)