Đây là một bài báo cũ trích
từ tuần báo Le Monde Illustré [số 1665 ra ngày 23 tháng 2 năm 1889 tại Paris]
nhan đề "Le Roi d'Annam" từ trang 118-120 do ký giả Jean Locquart tường
thuật về việc người Pháp bắt giữ vua Hàm Nghi và đưa ông sang an trí ở Alger.
Tài liệu tuy đơn giản nhưng có đính kèm một số hình ảnh hiếm quí, được vẽ lại
và khắc bản vì thời đó sách báo chưa làm được bản kẽm theo lối hiện thời. (Tư
liệu sưu tầm của người dịch - Nguyễn Duy Chính).
Ông
bộ trưởng bộ Hải Quân vừa nhận được tin mới nhất thông báo vua Đồng Khánh nước
An Nam đã từ trần ở Huế ngày 27 tháng 1 [năm 1889] sau một cơn bạo bệnh.
Đất
nước mình đã từng trải qua những tháng năm ngập ngụa mùi súng đạn. Lứa tuổi của
chúng mình ngày ấy từng chứng kiến cảnh người chung quanh sống nay mà không biết
ngày mai có còn hiện diện ở trên đời. Đêm không chỉ xa nghe tiếng súng vọng về
mà còn nghe chính tiếng gầm của đại bác ngay giữa lòng phố thị. Từng ấy năm kề
cận với lằn ranh giữa sống và chết, hầu hết ai cũng thấy và thông cảm hình ảnh “say
nằm” của người chiến binh trong Khúc Hát Lương Châu của Vương Hàn hơn ngàn năm trước :